Εκδήλωση τιμής και μνήμης για τους πέντε απαγχονισθέντες κομμουνιστές ΕΛΑΣίτες που εκτελέστηκαν στις 5 Απρίλη του 1944 από τους ναζί στην περιοχή του Ζωγράφου πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 7 Απρίλη. Συνδιοργανώθηκε από τις Κομματικές Οργανώσεις Ζωγράφου του ΚΚΕ και από το Παράρτημα της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ Ζωγράφου.
Οι Κομματικές Οργανώσεις είχαν καθορίσει στις 10.00 το πρωί προσυγκέντρωση στο Ηρώο στην Λεωφόρο Παπάγου, από εκεί ξεκίνησαν με πορεία με προορισμό την Ούλωφ Πάλμε και τον τόπο της θυσίας όπου και έγινε η εκδήλωση. Προχωρώντας προς το χώρο της εκδήλωσης στεφάνι κατατέθηκε στη συμβολή των οδών Παιανίας και λεωφόρου Αλεξάνδρου Παπάγου όπου είχαν εκτελεστεί δύο ΕΛΑΣίτες οι Γεώργιος Γεννηματάς και Γεώργιος Παπανδρέου στις 10 Γενάρη 1944.
Στην εκδήλωση παρευρέθηκε αντιπροσωπεία της ΤΕ των Ανατολικών Συνοικιών της Αττικής του ΚΚΕ με επικεφαλής το γραμματέα της Κώστα Γιαννόπουλο, ο υποψήφιος δήμαρχος Ζωγράφου με τη «Λαϊκή Συσπείρωση» Ανδρέας Καραβίδας καθώς και ο υποψήφιος δήμαρχος Βύρωνα με τη «Λαϊκή Συσπείρωση» Βαγγέλης Γείτονας. Το παρών επίσης έδωσε ο πρόεδρος της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ Χρήστος Τσιντζιλώνης.
Η εκδήλωση άνοιξε με σύντομο χαιρετισμό από τον πρόεδρο του Παραρτήματος Ζωγράφου της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ και αντιπρόεδρο της ΠΕΚΑΜ Λάζαρο Κυρίτση. Ακολούθησε πολιτική ομιλία από τον Στέφανο Μπούτζιο, μέλος της Τομεακής Επιτροπής Ανατολικών Συνοικιών και υποψήφιο δημοτικό σύμβουλο με τη «Λαϊκή Συσπείρωση». Η εκδήλωση στον τόπο θυσίας ολοκληρώθηκε με την κατάθεση στεφάνων και το προσκλητήριο των νεκρών της Εθνικής Αντίστασης στου Ζωγράφου.
Στη συνέχεια οι παρευρισκόμενοι κατευθύνθηκαν με πορεία προς το Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» όπου και τοποθετήθηκε τιμητική πλακέτα προς τιμήν των ανταρτών του ΕΛΑΣ Βουδούρη Θανάση, Δελαβίνια Μανούσο, Κοσιώνη Παναγιώτη που έπεσαν για τη λευτεριά του λαού, στις 10 Ιούνη 1944.
Το ιστορικό
Στις 25 Μάρτη του 1944, συνεργεία της ΕΠΟΝ κάνουν έρανο στις συνοικίες του Ζωγράφου. Ένα συνεργείο φτάνει στα Ιλίσια, στη διασταύρωση της οδού Παπαδιαμαντοπούλου με την οδό Ξενίας και την οδό Μικράς Ασίας. Το συνεργείο αποτελείται από τρεις νεολαίους ΕΠΟΝίτες, από τα Κουπόνια (σημερινά Άνω Ιλίσια) και το συνόδευαν διακριτικά δύο ΕΛΑΣίτες.
Ξαφνικά ο παρευρισκόμενος αξιωματικός των Ταγμάτων Ασφαλείας, λοχαγός Κωνσταντίνος Μανωλάκος, τομεάρχης της «Χ» Αμπελοκήπων, βγάζει το πιστόλι του, ακινητοποιεί τους τρεις ΕΠΟΝίτες και αρχίζει να τους ρωτά ποιοι είναι, τι κάνουν εκεί και τους ζήταγε ταυτότητες. Ο ταγματασφαλίτης φόραγε πολιτικά και ο ΕΛΑΣίτης, που είχε την ευθύνη για την ασφάλεια της ομάδας, αποφασίζει να παρέμβει δυναμικά. Πυροβολώντας σκότωσε τον ταγματασφαλίτη. Η ομάδα σκόρπισε αμέσως και γύρισε στα Ιλίσια μέσα από το ρέμα στο ύψος της Γέφυρας.
Λυσσαλέα η αντίδραση των Γερμανών και των ντόπιων συνεργατών τους:
«ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ του Ανωτάτου Αρχηγού των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Αστυνομίας Ελλάδος
Ως Αντίποινα διά την κατά την 25.3.44 εν Αθήναις (Αμπελόκηποι) κατά του λοχαγού των ευζώνων Κωνσταντίνου Μανωλάκου υπό κομμουνιστών διαπραχθείσαν δολοφονίαν, διέταξα τον απαγχονισμόν εις τον τόπον του εγκλήματος των κάτωθι ιθυνόντων κομμουνιστών:
– Αχιλλ. Πλατυμέση, γεν. 1907, ΚΚΕ, αξιωματούχου.
– Επαμεινώνδα Βαμπούλη γεν. 1918. ΚΚΕ, ρήτορος και αρχηγού προπαγάνδας.
– Ευαγγέλου Στεργίου, γεν. 1896, ΚΚΕ, αξιωματούχου.
– Βλάσση Αποστολάρη, γεν. 1923, ΕΑΜ, γραμματέως ομάδος.
– Βασιλείου Μπακοπούλου, γεν 1903, ΕΑΜ, γραμματέως ομάδος.
Αι κατά των ευζώνων γενόμεναι επιθέσεις θα τιμωρούνται εις το μέλλον κατά τον αυτόν τρόπον.
Ο Ανώτατος Αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Αστυνομίας Ελλάδος».
Οι Γερμανοί προχωρούν σε αντίποινα. Πέντε κομμουνιστές που είχαν συλληφθεί πριν από μερικές βδομάδες σε μπλόκο, ύστερα από προδοσία κάποιου νοσοκόμου χαφιέ, στο Νοσοκομείο «Συγγρού», ως μέλη του κομματικού γραφείου του νοσοκομείου, κρεμάστηκαν την αυγή της 5ης Απρίλη 1944 στην ίδια πλατεία. Στο χώρο του απαγχονισμού, είχε τοποθετηθεί ένας λόχος γερμανοτσολιάδες – φρουροί που δεν επέτρεπαν στον κόσμο να τους ξεκρεμάσει για να τους κηδέψει, μαζί με μια ομάδα τοποθετημένη στο ύψωμα του Αγίου Γεράσιμου. Σε δύο δέντρα πιο κει στην ίδια πλατεία, είχαν κρεμάσει δύο άδειες αγχόνες με πινακίδες πάνω στις οποίες έγραφαν: «Γιώργος Σιδέρης – τον περιμένει κρεμάλα», «Θανάσης Νικολαΐδης – τον περιμένει κρεμάλα». Οι δύο τελευταίοι είχαν καταφέρει να ξεφύγουν από το μπλόκο του Νοσοκομείου «Συγγρού» και έτσι δεν μπόρεσαν να τους πιάσουν. Για πρώτη φορά στην Αθήνα στήθηκαν κρεμάλες. Οι Γερμανοί και οι ντόπιοι συνεργάτες τους πίστευαν ότι με αυτόν τον τρόπο θα τρομοκρατούσαν τον αθηναϊκό λαό, θα έσπαγαν το αγωνιστικό του φρόνημα. Οι γερμανοτσολιάδες ήταν σκορπισμένοι μπουλούκια-μπουλούκια στα γύρω πεζοδρόμια, ενώ οι αξιωματικοί τους προκλητικά έπιναν τον καφέ τους σε ένα τραπεζάκι καφενείου, κάτω από τα πτώματα των κρεμασμένων κομμουνιστών.
Η πρώτη μάχη του ΕΛΑΣ της Αθήνας – Μάχη για τους πέντε κρεμασμένους
Μετά από έκτακτη σύσκεψη, το 3ο τάγμα του ΕΛΑΣ αποφασίζει να μην αφήσει αναπάντητη τη δολοφονική πρόκληση.
Είκοσι περίπου μαχητές του ΕΛΑΣ και 6 της Εθνικής Πολιτοφυλακής χωρίζονται σε 4 ομάδες και συμφωνούν να χτυπήσουν και οι τέσσερις στις 12 και 7 λεπτά ακριβώς.
Η σύγκρουση άρχισε από ανάγκη 7 λεπτά πιο νωρίς απ’ την καθορισμένη ώρα. Οι γερμανοτσολιάδες αιφνιδιάστηκαν, δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι συμβαίνει, αρκετοί πανικοβλήθηκαν και πηδούσαν στο ρέμα του Ιλισσού (σήμερα λεωφόρος Μιχαλακοπούλου) κι από κει βρέθηκαν αλαφιασμένοι στη λεωφόρο Κηφισίας, ως τον «Ευαγγελισμό». Οι αξιωματικοί τους με τη μισή δύναμη τσολιάδων ταμπουρώθηκαν και περίμεναν ενισχύσεις.
Αμέσως μετά το αιφνιδιαστικό χτύπημα του ΕΛΑΣ, άρχισαν να καταφθάνουν ενισχύσεις με αυτοκίνητα γεμάτα με άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας και Γερμανούς, οι οποίοι ξεκίνησαν σφοδρή αντεπίθεση προς το Άλσος Κουπονίων – Συγγρού, με κατεύθυνση την Καισαριανή.
Αυτή ήταν και η πρώτη εκ παρατάξεως μάχη του ΕΛΑΣ της Αθήνας, άρχισε στις 12 το μεσημέρι και συνεχίστηκε με επίθεση μιας διμοιρίας Γερμανών και ενός Τάγματος ανδρών των Ταγμάτων Ασφαλείας, οπλισμένων με αραβίδες και πολυβόλα, στις 2.00 το μεσημέρι στη ρεματιά της Καισαριανής. Το σούρουπο η μάχη έληξε με την αποχώρηση των γερμανοτσολιάδων, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να μπουν στην Καισαριανή.
Ο ΕΛΑΣ νίκησε. Οι φονιάδες κατέβασαν νωρίς το βράδυ τα 5 πτώματα από τις κρεμάλες. Η διαταγή του Σίμανα να μείνουν επί τρεις μέρες τα πτώματα στην κρεμάλα, για να τρομοκρατηθεί ο λαός, δεν εκτελέστηκε. Τους πέντε απαγχονισθέντες κομμουνιστές έθαψαν οι ΕΛΑΣίτες μαζί με το λαό.
ΛΑΪΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ 